ยะลา ใต้สุดสยาม เมืองงามชายแดน จังหวัดยะลา สมัยก่อนกรุงศรีอยุธยา-สมัยธนบุรี ดินแดนอันเป็นที่ตั้งของจังหวัดยะลาในปัจจุบันนี้ แต่เดิมจะเป็นท้องที่บริเวณหนึ่งในเมืองปัตตานียังไม่ได้แยกออกมาเป็นเมือง ดังนั้นจึงต้องกล่าวถึงเรื่องราวเบื้องต้นที่เกี่ยวกับเมืองปัตตานี